Αδελφική ζήλια και γονική διαχείριση

Γράφει η Μαρία Μαμαλίκου

Σχολική Ψυχολόγος- Παιδοψυχολόγος ΜSc, Λήμνος

Τι είναι η ζήλια;

Η ζήλια αποτελεί ένα φυσιολογικό και υγιές συναίσθημα, που μπορεί να εκδηλωθεί για πρώτη φορά γύρω στους 15 μήνες ζωής του παιδιού. Είναι η περίοδος που το βρέφος μπορεί να παρατηρεί και να διακρίνει διαφορές, άρα και να κάνει και συγκρίσεις. Κορυφώνεται ανάμεσα στα 3 και στα 5 έτη, γιατί σε εκείνη την ηλικία το νήπιο έχει αποκτήσει σχετική αυτονομία και ταυτόχρονα νιώθει την ανάγκη για προστασία. Από τα 6 έτη και μετά το συναίσθημα της ζήλιας εξασθενεί (χωρίς να εξαφανίζεται οριστικά). Είναι ακριβώς η περίοδος που το παιδί εντάσσεται στη σχολική ζωή και αρχίζει να δομεί φιλικές σχέσεις, άρα αποκτά μια θέση και σε άλλα περιβάλλοντα εκτός του στενού οικογενειακού.

Αδελφική ζήλια

Η ζήλια μεταξύ αδελφών είναι ένα πολύ δυνατό συναίσθημα το οποίο πηγάζει από την αγάπη του παιδιού για τους γονείς του. Η σχέση του παιδιού με το γονέα είναι από τις σημαντικότερες μορφές δεσμού στη ζωή ενός παιδιού. Όταν το παιδί νιώθει ότι κάποιος (π.χ. αδερφός/ή) παρεμβαίνει και την απειλεί τότε προσπαθεί να την προστατέψει επιδεικνύοντας το συναίσθημα της ζήλιας. Η αδελφική ζήλια έχει τόσο θετικές όσο και αρνητικές πλευρές. Από τη μια μέσα από την αντιμετώπισή της τα παιδιά ωριμάζουν, γίνονται υπεύθυνα και μαθαίνουν να συνυπάρχουν και να φροντίζουν το ένα το άλλο. Από την άλλη όμως όταν ένα παιδί ζηλεύει δυσκολεύεται να κατανοήσει και να αντιμετωπίσει τα πράγματα με αντικειμενικό τρόπο και πολλές φορές οδηγείται ακόμη και σε βίαιη συμπεριφορά.

Πώς εκδηλώνεται η αδελφική ζήλια;

Οι τρόποι εκδήλωσης του -υγιούς κατά τ' άλλα- συναισθήματος της ζήλιας είναι ποικίλοι:

• H επιθετικότηταείναι μια συνηθισμένη και υγιής μορφή εκδήλωσης των συναισθημάτων του παιδιού που ζηλεύει, για το μικρότερο συνήθως μέλος της οικογένειας. Η επιθετικότητα μπορεί να περιλαμβάνει χτυπήματα, δαγκωνιές προς τη μαμά ή και το μωρό, απειλές να διώξουν το μωρό ή επιθυμία να εξαφανιστεί με κάποιον τρόπο. («αυτός/ αυτή φταίει για όλα», «Δεν το θέλω εδώ! Να φύγει!»).
• Η προσκόλληση στη μαμά ή στο μπαμπά, δηλαδή η επιθυμία του παιδιού να βρίσκεται κοντά της/του και να καταλαμβάνει περισσότερο χώρο και χρόνο.
• Η παλινδρόμηση, η επιστροφή δηλαδή σε προηγούμενο αναπτυξιακό στάδιο όπου το παιδί για παράδειγμα χρειάζεται ξανά πάνα γιατί 'βρέχεται', ή ζητά να πιει γάλα από το μπιμπερό ή ακόμα και να θηλάσει εκεί που είχε μάθει να πίνει από το ποτήρι, είναι εξίσου συνηθισμένη. («Αν κάνω κι εγώ σαν τον αδερφό/ αδερφή μου οι γονείς μου θα με φροντίσουν όπως φροντίζουν κι εκείνον/ εκείνη»).
• Η υπερβολική ωριμότητα στις αντιδράσεις του: «αν φροντίσω κι εγώ τον αδερφό/αδερφή μου όπως οι γονείς μου θα είμαι περισσότερο κοντά τους» (το παιδί γίνεται ένας δεύτερος γονέας παρακολουθώντας και μιμούμενο τη συμπεριφορά της μητέρας και του πατέρα όταν φροντίζουν το αδερφάκι του στην προσπάθειά του να αποσπάσει την προσοχή τους και τα θετικά τους σχόλια)
• Τέλος, η αλλαγή συμπεριφοράς ή και συναισθήματος (άρνηση για φαγητό, άρνηση για το σχολείο, μελαγχολική διάθεση) είναι ενδείξεις ότι το παιδί ζηλεύει.

• Πώς θα αντιμετωπίσω τη ζήλια του παιδιού μου;

  Βασική πηγή του συναισθήματος της ζήλιας των μικρών παιδιών είναι ο φόβος τους ότι θα χάσουν την αγάπη των γονιών τους, επειδή ουσιαστικά είναι αναγκασμένα να 'μοιραστούν' τους γονείς τους με ένα δεύτερο, τρίτο ή και τέταρτο παιδί. Αν οι γονείς καταφέρουν να δείξουν έμπρακτα στο παιδί που ζηλεύει ότι η αγάπη τους είναι και θα παραμείνει σταθερή και ότι 'εξακολουθούν να τα αγαπούν το ίδιο όπως και πριν γεννηθεί ο μικρός αδερφός/ή' θα ξεπεραστούν σχετικά ομαλά οι όποιες κρίσεις ζήλιας. Ωστόσο κάθε οικογένεια έχει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της και ως εκ τούτου ενδέχεται η ζήλεια να βιωθεί με διαφορετικούς τρόπους και να απαιτούνται ξεχωριστοί χειρισμοί που δεν εμπίπτουν σε γενικούς κανόνες ή και η συνδριμή ενός ειδικού σε περιπτώσεις που τα συναισθήματα ζήλιας επιμένουν.

  Ας δούμε όμως ποια στάση είναι καλό να υιοθετήσουν οι γονείς προκειμένου να βοηθήσουν το παιδί τους να βιώσει ομαλά τα ανταγωνιστικά συναισθήματα (ζήλιας) προς τα μικρότερα ή και μεγαλύτερα αδέρφια τους:

  • Η εκδήλωση ζήλιας από ένα παιδί είναι μια υγιής συμπεριφορά. Οι γονείς δεν θα πρέπει να ματαιώνονται, ούτε να νιώθουν αναποτελεσματικοί όταν βλέπουν τέτοιες συμπεριφορές.
  • Πρέπει να αποφεύγονται διατυπώσεις του τύπου «μεγάλος/η-μικρός/η» και τα παιδιά να καλούνται με τα ονόματά τους.
  • Ο ατομικός χρόνος είναι απαραίτητος. Οι γονείς ενθαρρύνονται να αφιερώνουν κάθε μέρα έστω και λίγο ατομικό χρόνο στο παιδί που εκδηλώνει την ζήλια.
  • Οι γονείς θα πρέπει να αποφύγουν σημαντικές αλλαγές στη ζωή του μεγαλύτερου παιδιού για λίγο. Έτσι, αλλαγές όπως μετακίνηση σε ένα νέο κρεβάτι ή νέο δωμάτιο, έναρξη παιδικού σταθμού ή εκπαίδευση τουαλέτας θα πρέπει ιδανικά να συμβούν λίγους μήνες πριν τον ερχομό του μωρού ή μετά την προσαρμογή στην καινούρια κατάσταση.
  • Οι γονείς θα πρέπει να αποφεύγουν να ωθούν το μεγαλύτερο παιδί να συμπεριφέρεται ως «μεγάλος/η» χρησιμοποιώντας διατυπώσεις όπως: «Δεν ντρέπεσαι ολόκληρο παιδί. Εσύ είσαι μεγάλος για αυτά». Αυτή η θέση ακριβώς είναι που κάνει τα παιδιά να μην θέλουν να μεγαλώσουν
  • Να επιτρέπουν στο παιδί να εκφράσει τα συναισθήματά του, όποια κι αν είναι αυτά, γιατί διαφορετικά τα απωθεί και δημιουργεί εντάσεις στο ίδιο το άτομο με αποτέλεσμα να δρουν όλα αυτά συσσωρευτικά και πιθανόν να οδηγήσουν σε επιθετικές συμπεριφορές.
  • Αποενοχοποίηση του συναισθήματος ζήλιαςς. Είναι σημαντικό οι γονείς να βοηθήσουν το παιδί να καταλάβει τι του συμβαίνει. Τι νιώθει, πως το νιώθει στο σώμα του, στις σκέψεις του, στη ψυχολογική του κατάσταση. Η ζήλια δεν μπορεί να είναι θέμα ταμπού. Μιλούμε με ειλικρίνεια, αμεσότητα και χωρίς επικριτική διάθεση για όσα νιώθει. Το βοηθούμε να εκφραστεί και να εκτονώσει την ένταση που κουβαλά. Σύμμαχοι μας το παιχνίδι(role playing), τα παραμύθια, οι ζωγραφιές, οι ιστορίες, οι κατασκευές και ότι άλλο υπάρχει στον κόσμο των παιδιών.
  • Η οριοθέτηση των συμπεριφορών είναι απαραίτητη προϋπόθεση προστασίας του παιδιού από τις ενδεχόμενες καταστροφικές συνέπειες του συναισθήματος της ζήλειας. Πρέπει λοιπόν να γίνεται μέσα σε κλίμα υποστήριξης και όχι τιμωρίας. Οποιοσδήποτε κανόνας, οποιοδήποτε όριο βιώνεται ως τιμωρία, ανατροφοδοτεί την ζήλεια καθώς αποτελεί για το παιδί άλλη μία απόδειξη ότι η ύπαρξη του/ης αδελφού/ης, του δημιουργεί προβλήματα και κάνεις τους γονείς να είναι μαζί του «κακοί».
  • Ωστόσο:

  Αν έχει περάσει ο χρόνος έχουν δοθεί πολλές ευκαιρίες και έχουν συζητηθεί τα θέματα της αδελφικής ζήλιας και παρόλο αυτά παραμένει έντονος ανταγωνισμός μεταξύ των αδελφιών με εκφράσεις και πράξεις υποτιμήσεις ακόμα και εχθρότητας, τότε θα πρέπει σε αυτή την περίπτωση οι γονείς να μιλήσουν με ένα ειδικό.

  Μαρία Μαμαλίκου

  Σχολική Ψυχολόγος- Παιδοψυχολόγος ΜSc

  FB: psychologoslemnos

  Website: www.mamalikou.com