Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση των παιδιών.

Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της αναπτυξιακής διαδικασίας κατά την παιδική και εφηβική ηλικία. Το πώς θα αντιμετωπίσει ένα άτομο την σεξουαλικότητα του ανάλογα με τα διαφορετικά στάδια της ζωής του έχει μεγάλη σχέση με την σεξουαλική διαπαιδαγώγηση που έλαβε κατά τα παιδικά του χρόνια. Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση δεν αφορά μόνο τις σεξουαλικές σχέσεις αλλά και άλλα σημαντικά ζητήματα όπως την εικόνα του εαυτού, την αυτοεκτίμηση, και τα συναισθήματα.

Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση χωρίζεται σε 3 περιόδους ανάλογα με την ψυχοσωματική ωριμότητα του παιδιού: στην προσχολική ηλικία, στη σχολική ηλικία και στην εφηβεία. (Τσαρμακλής, 2005).

Νηπιακή - προσχολική ηλικία

Τα μικρά παιδιά ενδιαφέρονται πολύ για το σώμα τους. Ήδη από την βρεφική ηλικία το βρέφος νιώθει ευχαρίστηση όταν η μητέρα του πλένει τα γεννητικά του όργανα. Τα αγόρια είτε από ευχαρίστηση είτε αντανακλαστικά έχει στύση του πέους του. Από την ηλικία των 2 - 3 ετών τα παιδιά ενδιαφέρονται για το σώμα τους. Είναι λοιπόν λογικό εφόσον έχουν την περιέργεια για το σώμα τους να ανακαλύψουν και τα γεννητικά τους όργανα αλλά και τον αυνανισμό. Είναι φυσιολογικό να υπάρχει σε αυτή την ηλικία ο αυνανισμός διότι το παιδί ανακαλύπτει την ευχαρίστηση που του προσφέρει αλλά και την ηρεμία. Είναι μια συχνή και φυσιολογική πράξη όπου το παιδί ανακαλύπτει τον ίδιο του τον εαυτό αλλά και την αυτοϊκανοποίηση. Σε ηλικία 2-6 ετών αρχίζουν και οι πρώτες ερωτήσεις, προς τη μητέρα κυρίως, που συνήθως είναι: «Γιατί φουσκώνει η κοιλιά σου μαμά;», «Γιατί το τάδε κοριτσάκι δεν έχει πουλάκι;» κ.α. Οι απαντήσεις στα παιδιά αυτής της ηλικίας θα πρέπει να είναι απλές και σωστές, αλλά να περιορίζονται στην ερώτηση. Επίσης θα πρέπει να είναι καθησυχαστικές, π.χ. ότι τα αγόρια είναι διαφορετικά φτιαγμένα από τα κορίτσια, ώστε να μη δημιουργούνται προβλήματα ζήλιας ή φόβου (π.χ. μερικά κορίτσια ζηλεύουν που δεν έχουν πουλάκι). (Τσαρμακλής, 2005).

Παιδική - σχολική ηλικία

Οι καλύτερες ηλικίες για μαθήματα σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης είναι οι ηλικίες 8-12 ετών. Τα παιδιά αυτής της ηλικιακής ομάδας χρειάζονται πλέον λεπτομερείς πληροφορίες. Συγκεκριμένα τα κορίτσια ενδιαφέρονται να μάθουν για το τι συμβαίνει στο σώμα τους (έμμηνος ρύση, εγκυμοσύνη, αύξηση στήθους κ.α.), ενώ τα αγόρια για το ρόλο τους στη διαδικασία της αναπαραγωγής και της γέννησης ενός παιδιού κ.α Περίπου στην ηλικία των 11 ετών ο αυνανισμός γίνεται συνειδητά και οδηγεί σε οργασμό.Πρέπει να τονιστεί ότι οι γονείς και όποιος άλλος επιληφθεί της ενημέρωσης θα πρέπει με σοβαρότητα και χωρίς γέλια να ενημερώσει σωστά το παιδί. Είναι σημαντικό το παιδί να αποκτήσει την εμπιστοσύνη αυτού που θα τον ενημερώσει, γιατί σε αντίθετη περίπτωση δεν θα ρωτήσει πάλι. Έτσι θα προσπαθήσει να ενημερωθεί από άλλη πηγή -που πιθανόν να μην είναι και η καταλληλότερη. Σοβαρότητα, υπευθυνότητα, αλήθεια, δόμηση εμπιστοσύνης, είναι το μυστικό για τη σωστή σεξουαλική ενημέρωση των παιδιών αυτής της ηλικιακής ομάδας (Τσαρμακλής, 2005).

Εφηβεία

Εφηβεία είναι η αναπτυξιακή εκείνη περίοδος της ζωής του ανθρώπου, που ξεκινάει με ειδικές βιολογικές αλλαγές (ορμονικές) στο σώμα του παιδιού, αλλαγές που έχουν παράλληλα και ψυχοσωματικές επιπτώσεις, και τελειώνει ψυχολογικά με την τελική γενετήσια ολοκλήρωση και αυτόνομη ωρίμανση του ατόμου. Η εφηβεία είναι η δυσκολότερη ηλικία για να μπορέσει κάποιος να προσεγγίσει ένα άτομο και τούτο διότι κυριαρχείται από την επαναστατικότητα των νέων και την αμφισβήτηση κάθε κατεστημένου, αλλά ταυτόχρονα και από αυθορμητισμό και ανωριμότητα, για αυτό και η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση θα πρέπει να ξεκινάει νωρίς σε ένα παιδί. Είναι η κατ' εξοχήν κρίσιμη περίοδος, που βρίσκεται στο μεταίχμιο μεταξύ παιδικότητας και ενηλικίωσης. Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση του εφήβου περιέχει πολλές παραμέτρους. Δεν αρκεί ο έφηβος να γνωρίζει μόνο πως λειτουργεί το σώμα του, τη διαδικασία αναπαραγωγής και τις ανατομικές λεπτομέρειες των γεννητικών οργάνων (ανατομία, λειτουργία και υγιεινή που είναι μέρος της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης). Ο έφηβος είναι άνθρωπος που χρειάζεται, αλλά ταυτόχρονα ζητά να μάθει και για τα αισθήματα που είναι αλληλένδετα με τη σεξουαλική ορμή αλλά και την αγάπη. Πρέπει να μάθει για τις υποχρεώσεις που δημιουργεί μια μόνιμη σχέση και αργότερα ο γάμος. Χρειάζεται να μάθει πως μπορεί η δική του σεξουαλική ζωή να επηρεάσει τη ζωή των άλλων. Πρέπει, τέλος, να του δώσουμε να αντιληφθεί ότι μέσα στην ένταξή του στην κοινωνία υφίστανται και στη σεξουαλική συμπεριφορά περιορισμοί τους οποίους πρέπει να αποδεχθεί.

Ο ρόλος των γονέων

Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση πραγματοποιείται καταρχήν από τους γονείς, οι οποίοι έχουν τον πρώτο ρόλο στη ζωή του παιδιού, αποτελούν πρόσωπα αναφοράς και πρότυπα ταύτισης για το ίδιο και μεταφέρουν αξίες και στάσεις ζωής μέσα από τη σχέση τους μαζί του και τη συμπεριφορά τους. Δεύτερος σημαντικός σταθμός στη ζωή του παιδιού είναι το σχολείο, το οποίο αποτελεί φορέα γνώσης, μάθησης και κοινωνικοποίησης. Οι γονείς, πρέπει να είναι κατάλληλα προετοιμασμένοι και σωστά ενημερωμένοι, ώστε να ανταποκρίνονται σε αυτές τις φυσιολογικές ανάγκες των παιδιών τους και κατά συνέπεια στις ερωτήσεις τους γύρω από θέματα σεξουαλικότητας. Οι περισσότεροι γονείς δυσκολεύονται να συζητήσουν με τα παιδιά τους για τα θέματα αυτά. Είναι όμως πολύ σημαντικό και αναγκαίο να δημιουργούν τις κατάλληλες προϋποθέσεις για να επικοινωνούν με τα παιδιά τους θέματα που συμβάλλουν στην υγιή ανάπτυξη της προσωπικότητάς τους και στην ψυχοσυναισθηματική τους ωρίμανση.

Η πιο κατάλληλη στιγμή για να αρχίσει η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση είναι σε αρκετές περιπτώσεις όταν ρωτήσει το ίδιο το παιδί. Τα παιδιά συνήθως κάνουν ερωτήσεις γύρω από το θέμα του σεξ, γιατί κάτι άκουσαν στο σχολείο, στην τηλεόραση ή σε μία συζήτηση. Είναι πιθανό αυτό να συμβεί σε στιγμές που οι γονείς δεν το περιμένουν, με αποτέλεσμα να αιφνιδιάζονται και να μην ξέρουν πώς να το χειριστούν. Είναι σημαντικό σε μια τέτοια περίπτωση οι γονείς να ακούσουν με προσοχή τις ερωτήσεις τους δίνοντας άμεσες και ειλικρινείς απαντήσεις. Η αμηχανία, ο φόβος, η άμυνα ή ο θυμός ως αντίδραση στην εκδήλωση ενδιαφέροντος του παιδιού για θέματα σεξουαλικότητας, μπορεί να μεταδώσουν το μήνυμα στο παιδί ότι τα θέματα αυτά είναι «κάτι κακό», με αποτέλεσμα να νιώσει ντροπή, ενοχή ή/και φόβο. Οι απαντήσεις που θα δοθούν θα πρέπει να είναι απλές και ανάλογες του γνωστικού και συναισθηματικού επιπέδου του παιδιού. Είναι σημαντικό τα παιδιά να μαθαίνουν την αλήθεια για θέματα που αφορούν τη σεξουαλικότητα και όχι ιστορίες ή μύθους που δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Με τον κατάλληλο τρόπο και τις κατάλληλες λέξεις να μάθουν για το σώμα τους, τα γεννητικά όργανα, για το πώς ένα παιδί έρχεται στον κόσμο μέσα από την αγάπη των γονιών του, χρησιμοποιώντας τα ονόματα που η ιατρική επιστήμη έχει ορίσει (π.χ. πέος, όρχεις, αιδοίο, μήτρα). Με τον τρόπο αυτό τα παιδιά θα γνωρίσουν καλύτερα τον εαυτό τους, αλλά και θα καταρριφθούν τα ταμπού και οι προκαταλήψεις, που συνοδεύουν, ακόμα και σήμερα. Ειδικά στα μικρά παιδιά υπάρχουν αρκετά εικονογραφημένα βιβλία με εικόνες και απλή γλώσσα που μπορούν να χρησιμοποιηθού για αυτό το σκοπό. Είναι σημαντικό οι γονείς να χτίσουν μία καλή και ειλικρινής σχέση επικοινωνίας με τα παιδιά από μικρή ηλικία. Τα ψέματα ή οι λανθασμένες απαντήσεις είναι καλό να αποφεύγονται γιατί έπειτα το παιδί θα μπερδευτεί όταν ακούσει την σωστή απάντηση. Καλό θα είναι το παιδί να είναι ενήμερο παρά να αποφεύγονται αυτές οι συζητήσεις διότι το ίδιο θα ενημερωθεί αναγκαστικά από κάποια άλλη πηγή όπως είναι οι φίλοι του, οι συμμαθητές του, τα περιοδικά και η τηλεόραση που μπορεί να μην είναι πάντα ο σωστός τρόπος προσέγγισης του θέματος. Είναι επίσης σημαντικό οι γονείς να μη προβούν σε τιμωρητικές συμπεριφορές, καθώς περνούν το μήνυμα πως οτιδήποτε σχετίζεται με τα γεννητικά τους όργανα είναι αρνητικό. Καλό θα ήταν όταν το μικρό παιδί αυνανίζεται να μην δίνουμε την ανάλογη προσοχή ούτε να το τιμωρούμε. Αρκεί βέβαια να μην γίνεται μπροστά σε αλλά άτομα ή σε συχνή συχνότητα διότι αν συμβαίνει κάτι ανάλογο τότε θα πρέπει να αναζητήσουμε την αιτία. Συνήθως τα παιδιά αυτά είναι μοναχικά και νιώθουν στερημένα συναισθηματικά και θα πρέπει να ζητηθεί η ανάλογη βοήθεια.

Ένα άλλο σημαντικό ζήτημα και μάλιστα αρκετά συχνό είναι οι σεξουαλικές εκδηλώσεις στην παιδική ηλικία με συνομηλίκους ακόμα και του ίδιου φύλου αλλά και ανάμεσα στα αδέλφια. Παίρνουν την μορφή παιχνιδιού όπως για παράδειγμα του γιατρού και με αυτό τον τρόπο εξερευνούν το δικό τους σώμα αλλά και των άλλων. Αν δεν του εξηγήσουν με ήπιο και ήρεμο τρόπο το παιδί θα νομίζει ότι είναι κάτι κακό και μάλιστα αρκετές φορές θα οδηγηθεί σε αυτές τις πράξεις ξανά, στα κρυφά, με αισθήματα ντροπής. Οι σωστές σχέσεις των γονέων και η ύπαρξη αλληλοσεβασμού και αλληλοκατανόησης επηρεάζουν τα παιδιά θετικά στην σχέση τους με το άλλο φύλο ενώ οι προστριβές φέρνουν ακριβώς τα αντίθετα αποτελέσματα.

Όσον αφορά τους έφηβους οι οποίοι δεν προσεγγίζονται εύκολα είτε γιατί ντρέπονται, είτε γιατί περνάνε την δική τους δύσκολη περίοδο και έχουν απομακρυνθεί, είναι απαραίτητη η συζήτηση από τους γονείς ακόμη και για θέματα όπως τα σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα, οι ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες, οι εκτρώσεις, η χρήση αντισυλληπτικών χαπιών και τα προφυλακτικά. Οι έφηβοι ούτως ή άλλως βιώνουν έντονα τις ανησυχίες τους και αυτό τους οδηγεί να αναπτύσσουν δικές τους προσωπικές θεωρίες γύρω από αυτό το θέμα. Ο γονιός του ίδιου φύλου με το παιδί (ομόφυλος) είναι σημαντικό να περνάει χρόνο μαζί του, όχι μόνο κάνοντας κοινές δραστηριότητες, αλλά και συζητώντας για θέματα που άπτονται της σεξουαλικότητας. Η στενή και ουσιαστική σχέση του ομόφυλου γονέα με το παιδί του συμβάλλει στην ταύτιση και στη διαμόρφωση της ταυτότητας του φύλου του. Ο ετερόφυλος γονιός είναι σημαντικό να ενθαρρύνει αυτήν την ομόφυλη ταύτιση. Καλό είναι να υπάρχουν οι ανάλογες δραστηριότητες σχετικές με το φύλο τους που διαμορφώνουν την ταυτότητα του φύλου του παιδιού.

Ο ρόλος λοιπόν των γονιών στη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση είναι πολύ σημαντικός, γιατί διαπαιδαγωγούν όχι μόνο μέσα από τις συζητήσεις και τις απαντήσεις που δίνουν, αλλά και μέσα από τη συμπεριφορά τους και τη σχέση μεταξύ τους. Τα παιδιά μαθαίνουν για τη σεξουαλικότητα παρατηρώντας, ακούγοντας και βιώνοντας την ατμόσφαιρα που επικρατεί μέσα στο σπίτι, από την πλευρά του παρατηρητή, αλλά και του αποδέκτη μηνυμάτων για τις σχέσεις των δύο φύλων, τις συμπεριφορές και τα συναισθήματα που αναπτύσσονται ανάμεσα σε δύο ανθρώπους.Μην θεωρείτε το θέμα ως ταμπού. Η πρόληψη σώζει από πολλές οδυνηρές καταστάσεις.